สถานที่ตั้ง

จังหวัด ชุมพร อำเภอ อำเภอหลังสวน ตำบล บ้านควน 91140

ประเภทสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ

ถ้ำ

สถานภาพ

- แหล่งธรรมชาติท้องถิ่น

ความสำคัญ/ลักษณะของสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ

           ภายในเป็นโพรงถ้ำขนาดใหญ่เต็มไปด้วยหินงอกหินย้อย  เพดานถ้ำสูงเกือบ 10 เมตร      มีเสาถ้ำขนาดใหญ่  เพดานบางส่วนเป็นช่องแสงสามารถลอดเข้ามาได้จำนวน 2 ช่อง  เมื่อกระทบกับหินก็จะเกิดความแวววาว  มีแอ่งหินปูนลดหลั่นกันเป็นระดับหลายชั้น  มีสัตว์อาศัยอยู่และยังคงมีน้ำไหลเวียนในถ้ำ  บริเวณปากถ้ำมีพระพุทธรูปปางมารวิชัยสีขาวประทับนั่งประดิษฐานอยู่  และมีป้าย “เราคือผู้พิชิตถ้ำเขาเกรียบ”  นอกจากนั้นทางวัดเขาเกรียบได้นำหลอดไฟและสปอร์ตไลท์มาติดตั้งภายในถ้ำด้วย  สภาพทั่วไปมีการปรับสภาพพื้นที่เพื่อเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปและสถานที่ปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน

ประวัติศาสตร์ และโบราณคดี

    ประวัติการศึกษาทางโบราณคดี

          ถ้ำเขาเกรียบถูกพบในปี พ.ศ. 2504 ผู้พบคือพรานเหนย ศรีงาม และพรานช่วน  ต่อมาปี พ.ศ. 2505 ได้มีการตั้งสำนักสงฆ์ขึ้น  และเปลี่ยนเป็นวัดถ้ำเขาเกรียบในปี พ.ศ. 2533

          เมื่อปี พ.ศ. 2552 มีกลุ่มโบราณคดีเข้ามาทำการสำรวจทางโบราณคดี

หลักฐานทางโบราณคดีที่พบ

1. หลักฐานทางโบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์

           จากคำบอกเล่าของพระถาวรจิตโต  ในอดีตถ้ำเขาเกรียบพบหลักฐานทางโบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์ เช่น เศษภาชนะดินเผา  ชิ้นส่วนกระดูกมนุษย์  ชิ้นส่วนกระดูกสัตว์  ลูกปัด  ขวานหินมีบ่า เป็นต้น 

          แต่จากการสำรวจถ้ำเขาเกรียบ เมื่อวันที่ 24 - 25 มกราคม 2559  พบว่าปัจจุบันภายในถ้ำไม่พบโบราณวัตถุในสมัยก่อนประวัติศาตร์เลย

2. หลักฐานทางโบราณคดีสมัยประวัติศาสตร์

           เนื่องจากปัจจุบันถ้ำเขาเกรียบเป็นพุทธศาสนสถานจึงพบพระพุทธรูปต่างๆ ประดิษฐานอยู่  เป็นพระพุทธรูปองค์เล็กหลายองค์วางอยู่ตามมุมถ้ำ  องค์ที่สำคัญคือ พระพุทธรูปบริเวณปากทางเข้าถ้ำ  พระพุทธรูปประทับนั่งบริเวณโถงทางเข้า และพระพุทธรูปปางนาคปรก

ลักษณะปัจจัยแวดล้อมทางกายภาพ

  1) สภาพธรณีวิทยานอกถ้ำ

          ถ้ำเขาเกรียบอยู่บนเขาเกรียบซึ่งเป็นหินปูนที่มีลักษณะเป็นเขาโดด มีระดับความสูงประมาณ 320 เมตร ทิวเขาวางตัวในทิศทางเกือบเหนือใต้ ลักษณะเป็น “ถ้ำเป็น” ยังคงมีการสะสมตัวของหินงอกหินย้อยอยู่ ปากถ้ำอยู่จากระดับพื้นดินประมาณ 100 เมตร มีบันไดทางขึ้นประมาณ 370 ขั้น ปัจจุบันมีการสำรวจและเปิดให้เข้าชมเฉพาะชั้นห้องโถงชั้นที่ 1 ซึ่งมีขนาดกว้างยาวมากกว่า 100 ตารางเมตร พบตะกอนถ้ำสะสมในลักษณะของหินงอก หินย้อย เสาหิน ทำนบหิน ม่านหินย้อย บนเพดานถ้ำมีปล่องถ้ำทำให้มีอากาศถ่ายเทได้สะดวก ลักษณะถ้ำยังคงสภาพธรรมชาติ ไว้มากเนื่องจากการเข้าถึงถ้ำค่อนข้างลำบาก ถ้ำเขาเกรียบเป็นหินปูน สีเทาถึงสีเทาดำ พบซากดึกดำบรรพ์จำพวกฟิวซูลินิด แบรคิโอพอด เป็นหินปูนยุคเพอร์เมียนช่วงล่าง (ประมาณ 285-260 ล้านปี)

2) สภาพธรณีวิทยาภายในถ้ำ

           ประเภทของเขาเกรียบส่วนใหญ่เป็นถ้ำที่เคยแห้ง (dry cave) แต่ปัจจุบันมีการหล่อเลี้ยงถ้ำด้วยน้ำฝน และเกิดหินงอกใหม่ๆ อยู่ ทั้งไข่มุกถ้ำด้วย ตั้งอยู่วัดถ้ำเขาเกรียบ ตำบลบ้านควน อำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร มีลักษณะภูมิประเทศแบบหินปูน (Karst topography) มีลักษณะทางธรณีวิทยา ประกอบด้วยหินแข็งกลุ่มหินราชบุรี ยุคเพอร์เมียน (Permian: Pr) (รูปที่ 4-) หินที่พบในพื้นที่ประกอบด้วยหินปูน (Limestone) หินปูนโดโลไมต์เนื้อสีเทาจาง (Dolometic Limestone) และหินปูนเนื้อทราย (Sugary Limestone) หินยุคนี้อยู่ในช่วงอายุประมาณ 250-300 ล้านปี แนวโถงถ้ำมีความยาวรวม 137.6 เมตร เป็นโถงมีแนวการวางตัวทิศทาง N60Wที่มีความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง 129 เมตร (รูปที่ 4-) ถ้ำเขาเกรียบเป็นถ้ำที่มีปล่องแสงบนเพดานถ้ำบริเวณทางเข้าขนาดกว้างประมาณ 5 เมตร จำนวน 3 ปล่อง แร่ทุติยภูมิที่พบเป็นแร่แคลไซต์ (calcite) ได้แก่ หินงอก หินย้อย เสาหิน แพแคลไซต์ ไข่มุกถ้ำ และตะกอนภายในถ้ำ ได้แก่ เศษหินถล่ม ดินเหนียว ทรายละเอียด พบหลักฐานที่แสดงถึงวิวัฒนาการของถ้ำจำนวนมาก เช่น ระดับพื้นถ้ำเก่า ระดับน้ำภายในถ้ำในอดีต และปัจจุบันจากการสะสมตัวจากน้ำฝน หินถล่ม (ภาคผนวก)

 

ลักษณะปัจจัยแวดล้อมทางชีวภาพ

           1 การสำรวจพรรณพืช พันธุ์ไม้ส่วนใหญ่ในแปลงสำรวจเป็นพันธุ์ไม้ที่ไม่ผลัดใบ ไม้ต้นที่มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางเพียงอกตั้งแต่ 4.5  เซนติเมตร หรือเส้นรอบวงตั้งแต่ 15 เซนติเมตร ขึ้นไป มีจำนวนทั้งสิ้น 49 ต้น โดยต้นไม้ทั้งหมดสามารถระบุชนิดพันธุ์ได้ 13 ชนิด ไม่สามารถระบุชนิดพันธุ์ได้ 4 ชนิด โดยชนิดพันธุ์ที่เป็นไม้เด่นในสังคม 5 อันดับแรก คือ นนทรี (Peltophorum pterocarpum (DC.) Backer. ex K.Heyne.) (กวด) เลือด (Syzygium chaviflorum Roxb)  unknown1 คอรั้ง (Nephelium hypoleucum Kurz) และปอหูช้าง (Firmiana colorata (Roxb.)) ซึ่งมีค่าความสำคัญเท่ากับ 66.50, 30.28, 29.58, 23.12 และ 20.36 ตามลำดับ (ตารางที่ 4)  พันธุ์ไม้ทั้งหมดมีความสูงตั้งแต่ 4-18 เมตร โดยพันธุ์ไม้ที่สูงที่สุดที่ 2 ชนิด คือ 18 เมตร คือ ต้นนนทรี และต้นลางสาดป่า ในขณะที่ต้นไม้ที่มีเส้นรอบวงมากที่สุด 107และ 77 เซนติเมตร คือ ต้นคอรังและต้นปอหูช้าง ตามลำดับ จากตารางแสดงค่าดัชนีค่าความสำคัญ  พบว่า นนทรีซึ่งเป็นพันธุ์ไม้เด่นที่สุดในพื้นที่นี้ เป็นชนิดพันธุ์ที่พบเห็นได้ทั่วไป ประกอบกับมีจำนวนมาก และมีขนาดลำต้นที่ใหญ่กว่าพันธุ์ไม้อื่น ในขณะที่ต้นกวดเลือดและต้น unknown 1 เป็นพันธุ์ไม้ที่พบได้น้อยกว่า และมีขนาดลำต้นที่เล็กลงมา จึงกลายเป็นพันธุ์ไม้ที่มีความสำคัญเป็นอันดับที่ 2 และ 3 ตามลำดับ  สำหรับการวิเคราะห์ความหลากหลายทางชีภาพโดยใช้ดัชนีความหลากหลายของ Shanon-Weiner (H’) พบว่า สังคมพืชบริเวณถ้ำเขาเกรียบมีค่าความหลากหลายทางชีวภาพเป็น 2.35 ซึ่งมีค่ามากกว่าความหลากหลายทางชีวภาพของถ้ำเขาปินะที่มีค่า 1.85 และถ้ำสุวรรณคูหาที่มีค่า 1.82 ทั้งนี้อาจเป็นผลมาจากความหนาแน่นและจำนวนต้นของพันธุ์ไม้ที่พบในแต่ละชนิดพันธุ์มีมาก ซึ่งสามารถพบได้ทั่วไปในพื้นที่ศึกษา ในขณะที่พันธุ์ไม้แต่ละชนิดที่พบที่ถ้ำเขาปินะและถ้ำสุวรรณคูหามีจำนวนและความหนาแน่นน้อยกว่าที่พบที่ถ้ำเขาเกรียบและถ้าภูผาเพชร

         2 สิ่งมีชีวิตภายในถ้ำ-นอกถ้ำ สิ่งมีชีวิตที่พบภายในถ้ำ ได้แก่ ค้างคาว จิ้งหรีด สัตว์เลื้อยคลาน เป้นต้น

ประเภทการใช้ประโยชน์

           การใช้ประโยชน์ที่ดินโดยรอบเขาเกรียบเป็นพื้นที่เกษตรกรรม โดยเฉพาะการปลูกปาล์มน้ำมัน พื้นที่ป่าที่ครอบคลุมอยู่บนพื้นที่เขาประมาณ ร้อยละ 10 

การใช้ประโยชน์ที่ดินรอบแหล่งธรรมชาติประเภทถ้ำ

          การใช้ประโยชน์ที่ดินโดยรอบ ถ้ำเขาเกรียบ ส่วนใหญ่เป็นพื้นที่เกษตรกรรม พืชเด่น คือ ยางพารา และ ปาล์มน้ำมัน พบการปลูกไม้ยืนต้น และไม้ผล เช่น มังคุด เงาะ ทุเรียน และ ลองกองเป็นต้น ซึ่งสามารถพบเห็นได้ทั่วไป และไม่พบกิจกรรมการใช้ประโยชน์ที่ดินที่ส่งผลกระทบต่อถ้ำเขาเกรียบ

สุนทรียภาพและการพัฒนาทางกายภาพ

           ถ้ำเขาเกรียบตั้งอยู่บนเขาเกรียบ  เป็นภูเขาหินปูนลูกโดด  มีบันไดคอนกรีตขึ้นสู่ถ้ำจำนวน 376 ขั้น  ปัจจุบันตั้งอยู่ภายในเขตวัดถ้ำเขาเกรียบ  มีป้ายอธิบายรายละเอียดของถ้ำทั้งภาษาอังกฤษและภาษาไทย  บริเวณเชิงเขาเป็นที่ตั้งของวัดถ้ำเขาเกรียบ ศาลเจ้าแม่กวนอิม และศาลปู่เจ้าสมิงพราย

โครงการพัฒนา

           แม้ว่าในแผนพัฒนาระดับท้องถิ่นจะยังไม่มีโครงการเกี่ยวกับการพัฒนา/อนุรักษ์ถ้ำเขาเกรียบ แต่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้ร่วมประชาสัมพันธ์ส่งเสริมการอนุรักษ์ถ้ำเขาเกรียบผ่านการจัดกิจกรรมสำหรับเด็กและเยาวชน (องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านควน) และให้การสนับสนุนงบประมาณและก่อสร้างถนนลาดยาง (องค์การบริหารส่วนจังหวัดชุมพร) อย่างไรก็ตาม มีแผนแม่บทชุมชนระดับหมู่บ้าน โดยแกนนำของแหล่งเรียนรู้แผนแม่บทชุมชนระดับหมู่บ้านเข้าเป็นคณะกรรมการร่วมวางแผนงาน เพื่อของบประมาณในการปรับปรุงแหล่งท่องเที่ยวต่างๆ ในชุมชน ผ่านสมาชิกในเวทีประชุมสัญจรตำบลบ้านควน

           นอกจากนี้ แกนนำคณะกรรมการหมู่บ้านเขาเกรียบได้เชิญชวนคนในชุมชนร่วมกันคิด แลกเปลี่ยน และวางแผนในการดูแลและผลักดันให้มีการบูรณะบำรุงรักษาสถานที่ โบราณสถานโบราณวัตถุที่มีอยู่ในชุมชน และร่วมกันแจ้งเบาะแสการทำลายแหล่งท่องเที่ยวผ่านเวทีประชุมหมู่บ้าน จากนั้น คณะกรรมการหมู่บ้านเขาเกรียบนำเสนอปัญหาและรายงานสถานการณ์ปัจจุบันของการดูแลเฝ้าระวังป้องกันการทำลายทรัพยากรธรรมชาติในแหล่งท่องเที่ยว ให้สมาชิกในเวทีประชุมสัญจรตำบลบ้านควนได้รับทราบ 

สิ่งก่อสร้างและสิ่งอำนวยความสะดวก

ภายนอกถ้ำ  บริเวณด้านหน้าสำนักสงฆ์ มีพื้นที่กว้างขวางเพื่อใช้เป็นที่จอดรถ และมีห้องน้ำ ซึ่งปกติเป็นของวัด มีจำนวนหลายห้อง แต่ทุกวันนี้ มีพระสงฆ์จำพรรษาเพียง รูปเดียว

ภายในถ้ำ  ในตัวถ้ำไม่มีรายละเอียดที่เกี่ยวข้องกับความรู้ ใดๆ นอกเหนือจากป้ายห้ามต่างๆ