สถานที่ตั้ง

จังหวัด ตาก อำเภอ อำเภอแม่สอด ตำบล มหาวัน 63110

ประเภทสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ

น้ำตก

สถานภาพ

- แหล่งธรรมชาติอันควรอนุรักษ์ (มติ ครม. วันที่ 7 พ.ย. 2532)

ความสำคัญ/ลักษณะของสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ

     น้ำตกธารารักษ์ เรียกอีกชื่อหนึ่งคือ น้ำตกเจดีย์โคะ หรือน้ำตกผาชัน เป็นน้ำตกขนาดเล็กบนหน้าผาหินปูนที่มีความชันระดับ 90 องศา มีน้ำไหลตลอดปี กลางเนินน้ำตกเป็นที่ตั้งของพระพุทธรูปปางสมาธิ ด้านข้างเป็นที่ตั้งของมหาเจดีย์ธารารักษ์ ด้านล่างเป็นอ่างเก็บน้ำขนาดเล็กสำหรับเพาะพันธุ์ปลา เป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจของชาวบ้านและบุคคลทั่วไป

ประวัติศาสตร์ และโบราณคดี

     น้ำตกธารารักษ์เป็นน้ำตกโบราณ ที่มีม่านน้ำตกขนาดใหญ่เเละสวยงามตลอดตามแนวหน้าผา ลักษณะพิเศษของน้ำตกแห่งนี้คือ ต้นน้ำเป็นน้ำที่ผุดขึ้นมาจากใต้ดิน และไหลเป็นสายลำธารมาเป็นน้ำตก นอกจากนี้น้ำตกธารารักษ์เป็นแหล่งธรรมชาติประเภทน้ำตกที่มีคุณค่าและมีความสำคัญกับคนในท้องถิ่น และเป็นแหล่งธรรมชาติอันควรอนุรักษ์ ตามมติคณะรัฐมนตรี 7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2532 

ลักษณะปัจจัยแวดล้อมทางธรณีวิทยา

     ลักษณะทางธรณีวิทยาโครงสร้าง บริเวณพื้นที่น้ำตกธารารักษ์และพื้นที่โดยรอบน้ำตกธารารักษ์ ประกอบด้วยหน่วยหินปูนของกลุ่มหินราชบุรีตอนบน (P2) โดยที่กลุ่มหินราชบุรีตอนบน (P2) พบแผ่กระจายตัวตลอดหน้าผาของแนวเขาที่ตั้งของพื้นที่น้ำตกธารารักษ์ และแผ่กระจายไปทางพื้นที่ด้านหลังเขาน้ำตกธารารักษ์

     ลักษณะของหินปูนเป็นหินปูนเนื้อโดโลไมต์ ชั้นหนาถึงเป็นปื้นหรือมวลหนา และบางส่วนในพื้นที่พบมีการแปรสภาพเป็นหินอ่อน ซึ่งหินปูนนี้ได้ถูกปิดทับด้วยตะกอนเคมีแคลเซียมคาร์บอเนตหรือทูฟา (Tufa) ตลอดตามแนวความยาวหน้าผาของพื้นที่น้ำตกธารารักษ์ และแผ่ขยายลงมาถึงพื้นดินด้านล่าง และบางพื้นที่ตามแนวหน้าผา พบทูฟา เกิดเป็นลักษณะของหินย้อย ใกล้บริเวณทางเดินจากน้ำตกขึ้นไปที่สำนักสงฆ์น้ำตกธารารักษ์ และพบแนวรอยแตกรอยแยกของทูฟาบริเวณพื้นที่ด้านบนหน้าผาใกล้กับขอบหน้าผาด้วย

ลักษณะปัจจัยแวดล้อมทางกายภาพ

     น้ำตกธารารักษ์ ตั้งอยู่ในเขตบ้านเจดีย์โคะ หมู่ที่ 6 ตำบลมหาวัน อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก ห่างจากอำเภอแม่สอดไปตามทางหลวงหมายเลข 1090 ประมาณ 26 กิโลเมตร ซึ่งอยู่ในลุ่มน้ำย่อย น้ำตกธารารักษ์ ลุ่มน้ำหลักแม่น้ำสาละวิน มีขนาดพื้นที่ลุ่มน้ำประมาณ 1,967 ไร่ หรือ 3.1 ตารางกิโลเมตร เป็นลุ่มน้ำขนาดเล็ก มีลักษณะเป็นที่ราบลอนลาดที่ยกตัวสูงขึ้นจากพื้นราบเชิงเขา จุดสูงสุดของลุ่มน้ำอยู่บนยอดเขาทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลางประมาณ 862 เมตร หน้าผาของน้ำตก สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลางประมาณ 640 เมตร น้ำตกธารารักษ์มีความสูงประมาณ 100 เมตร ส่วนลำห้วยที่เป็นต้นกำเนิดของน้ำตกมีความยาวประมาณ 600 เมตร ปกคลุมด้วยสังคมพืชป่าริมน้ำหรือ ป่าดิบแล้งริมห้วย โดยน้ำในลำห้วยเป็นน้ำที่ผุดไหลซึมออกจากพื้นดินที่มีต้นทางของสายน้ำอยู่ภายนอกลุ่มน้ำหรือในลุ่มน้ำ ซึ่งน้ำที่ถูกกักเก็บไว้ตามโพรงหินใต้ดินจะไหลรวมเข้ามาผุดขึ้นในพื้นที่ลุ่มน้ำ ทั้งนี้ เนื่องจากสภาพทางธรณีวิทยาเป็นหินปูนและแหล่งน้ำใต้ดิน  จึงส่งผลให้น้ำตกธารารักษ์มีน้ำไหลตลอดทั้งปีโดยจะมีปริมาณน้ำมากน้อยแตกต่างกันตามฤดูกาล อีกทั้ง ในพื้นที่ลุ่มน้ำมีป่าชุมชนที่ยังคงความอุดมสมบูรณ์ประกอบด้วยสังคมพืชป่าเต็งรังและป่าเบญจพรรณผสมไผ่ และด้วยสภาพพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ของป่าไม้ประกอบกับน้ำตกสามารถมองเห็นได้จากระยะไกล จึงทำให้น้ำตกธารารักษ์มีทัศนียภาพหรือภูมิทัศน์ของพื้นที่สวยงามและโดดเด่นเป็นเอกลักษณ์

ลักษณะปัจจัยแวดล้อมทางชีวภาพ

• พืชพรรณในพื้นที่มีป่าทั้งหมด 3 ชนิด คือ ป่าเบญจพรรณผสมไผ่ พบชนิดพืชทั้งหมด 108 ชนิด 80 สกุล 35 วงศ์ ไม้เด่น ได้แก่ ปอฝ้าย สัก ปอแก่นเทา แดง เปล้าใหญ่ มะกอกป่า ไผ่ข้าวหลาม ไผ่หก และไผ่ไร่ ป่าเต็งรัง พบชนิดพันธุ์พืช ทั้งหมด 59 ชนิด 51 สกุล 29 วงศ์ ไม้เด่น ได้แก่ เต้ง กราด เหียง พลวง รัง เหมือดโลด และก่อแพะ ป่าริมน้ำหรือป่าดิบเเล้งริมห้วย พบชนิดพันธุ์พืชทั้งหมด 46 ชนิด 38 สกุล 28 วงศ์ ไม้เด่นได้เเก่ มะเดื่อดิน ปอกระสา ชมพู่นก ม่อนหลวง เติม และเตยเหาะ

• สัตว์ที่สามารถพบเห็น ได้แก่ สัตว์น้ำ เช่น ปูน้ำตก, กุ้งน้ำตก, ปลากั้ง เป็นต้น สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก เช่น อึ่งข้างดำ อึ่งน้ำเต้า เขียดหลังจุด เป็นต้น นก เช่น นกแซงแซวหางบ่วงใหญ่ นกขมิ้นท้ายทอยดำ เหยี่ยวนกเขาชิครา เป็นต้น สัตว์เลื้อยคลาน เช่น งูลายสอใหญ่ จิ้งเหลนภูเขาเกล็ดเรียบ ตุ๊กกายตาก เป็นต้น สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็ก เช่น หมาจิ้งจอก ชะมดแผงหางปล้อง เป็นต้น    

ประเภทการใช้ประโยชน์

     การใช้ประโยชน์ส่วนใหญ่เพื่อการท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจ และการศึกษาวิจัยในพื้นที่

โครงการพัฒนา

• อ่างเก็บน้ำขนาดเล็กสำหรับเพาะพันธุ์ปลา
• สะพานไม้กลางน้ำ
• บันไดขึ้นเจดีย์พระธาตุ

สิ่งก่อสร้างและสิ่งอำนวยความสะดวก

• ลานจอดรถ
• ห้องน้ำ
• ศาลานั่งพัก