สถานที่ตั้ง

จังหวัด สมุทรสงคราม อำเภอ อำเภอเมืองสมุทรสงคราม ตำบล บางจะเกร็ง 75000

ประเภทสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ

ชายหาด

สถานภาพ

- แหล่งธรรมชาติท้องถิ่น
- แหล่งธรรมชาติอันควรอนุรักษ์ (มติ ครม. วันที่ 7 พ.ย. 2532)

ความสำคัญ/ลักษณะของสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ

        ดอนหอยหลอด เป็นสันดอนตั้งอยู่ปากแม่น้ำแม่กลอง มีอาณาบริเวณกว้างประมาณ 3 กิโลเมตร ยาว 5 กิโลเมตร ในตำบลบางจะเกร็ง ตำบลแหลมใหญ่ และตำบลบางแก้ว อำเภอเมืองสมุทรสงคราม จังหวัดสมุทรสงคราม เกิดจากการตกตะกอนของดินปนทราย เป็นสถานที่ที่พบหอยหลอดจำนวนมาก

       ดอนหอยหลอด เป็นสถานที่ที่มีความเป็นเอกลักษณ์หรือสัญลักษณ์ท้องถิ่นของเมืองสมุทรสงคราม และมีลักษณะเด่นที่หาพบได้ยากในประเทศไทย เพราะเป็นที่อยู่อาศัยของหอยหลายชนิด โดยเฉพาะหอยหลอด ซึ่งจัดว่าเป็นพื้นที่ที่พบหอยหลอดได้มากที่สุดในบริเวณชายฝั่งอ่าวไทยทั้งหมด จึงเป็นที่มาของชื่อ "ดอนหอยหลอด"  นอกจากนี้ดอนหอยหลอดยังเป็นแหล่งธรรมชาติที่ได้มีการจัดทำแผนการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมธรรมชาติเฉพาะแหล่งไว้เเล้ว

ลักษณะปัจจัยแวดล้อมทางธรณีวิทยา

        ความมหัศจรรย์ของสันดอนปากแม่น้ำแม่กลองที่มีลักษณะพิเศษไม่เหมือนใครและเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของหอย มากมาย โดยเฉพาะ "หอยหลอด" นั้นถือว่ามีปริมาณมากที่สุด จึงเป็นที่มาของชื่อ "ดอนหอยหลอด" นั่นเอง ดอนหอยหลอดนั้นเกิดจากการทับถมกันของตะกอนดินปนทรายที่ชาวบ้านเรียกกันว่าทรายขี้เป็ด เมื่อเป็นระยะเวลานานเข้า บริเวณนี้ได้ก่อเกิดเป็นสันดอนที่มีอาณาบริเวณกว้างประมาณ 3 กิโลเมตร ยาว 5 กิโลเมตร และยื่นออกไปในทะเลยาว 8 กิโลเมตร ครอบคลุมอำเภอเมือง จังหวัดสมุทสงคราม ในพื้นที่ 3 ตำบล ได้แก่ บางจะเกร็ง แหลมใหญ่ และบางแก้ว ในช่วงเวลาน้ำลงที่สันดอนโผล่ขึ้นมาชัดเจน ชาวบ้านแถบนั้นนิยมมาจับหอยหลอดกันที่นี่ โดยใช้ไม้ไผ่เล็ก ๆ ขนาดก้านธูป จุ่มปูนขาวแล้วเทลงไปในรู เมื่อหอยหลอดเมาปูนจะโผล่ขึ้นมา ช่วงเวลาที่เหมาะกับการจับหอยหลอดมากที่สุดคือระหว่างเดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม

         การจับหอยหลอด  ควรใช้วิธีหยอดปูนขาวลงไปในรู ไม่ควรสาดปูนขาวลงบนสันดอนเพราะจะทำให้หอยหลอด บริเวณนั้นตายหมด ส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศ

ลักษณะปัจจัยแวดล้อมทางกายภาพ

       ดอนหอยหลอดเป็นสถานที่ที่มีลักษณะเด่นที่หาพบได้ยากในประเทศไทย โดยเกิดจากการทับถมของตะกอนจากแม่น้ำและตะกอนจากทะเลบริเวณปากแม่น้ำแม่กลอง เกิดเป็นสันดอนยื่นออกไปในทะเลราว 8 กิโลเมตร ลักษณะของพื้นที่เป็นชายฝั่งราบเรียบที่พื้นเป็นทรายและตะกอน เวลาน้ำลงจะปรากฏพื้นโคลนเลนกว้างราว 4 กิโลเมตร ซึ่งมีพื้นเป็นตะกอนนุ่มและอุดมไปด้วยแร่ธาตุ ในพื้นที่จะเกิดน้ำขึ้นวันละ 2 ครั้ง เวลาน้ำขึ้นกระแสน้ำจะไหลขึ้นทางทิศเหนือ แต่เวลาน้ำลงจะไหลลงทิศใต้ อย่างไรก็ตาม บางเวลาทิศทางของกระแสน้ำอาจเปลี่ยนแปลงได้เล็กน้อยโดยกระแสลม

ลักษณะปัจจัยแวดล้อมทางชีวภาพ

       พื้นโคลนเลนในบริเวณดอนหอยหลอดเป็นแหล่งอาศัยของหอยหลอดจำนวนมาก จัดว่าเป็นพื้นที่ที่พบหอยหลอดได้มากที่สุดในบริเวณชายฝั่งอ่าวไทยทั้งหมด  บริเวณดอนหอยหลอดและป่าชายเลนที่อยู่ใกล้เคียงเป็นแหล่งอาศัยของนกทะเลและนกชายฝั่งอย่างน้อย 18 ชนิด ในจำนวนนี้มีอยู่ชนิดหนึ่งที่จัดเป็นนกที่อยู่ในภาวะใกล้สูญพันธุ์ไปจากประเทศไทย คือ นกกระสานวล (Ardea cinerea) และมีอีก 3 ชนิดที่จัดอยู่ในภาวะเสี่ยงต่อการถูกคุกคาม ได้แก่ เหยี่ยวแดง (Haliastur indus) นกนางนวลแกลบเล้ก  (Sternula albifrons) และนกนางแอ่นกินรัง  (Aerodramus fuciphagus) ส่วนนกอื่น ๆ ที่เป็นจุดเด่นของพื้นที่คือ นกยางกรอกชวา  (Ardeola speciosa) และนกนางนวลแกลบเคราขาว  (Chlidonias hybrida)

        บริเวณดอนหอยหลอด พบสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังอย่างน้อย 42 ชนิด เช่น แมงกะพรุนไฟ หนอนริบบิ้น แม่เพรียงทะเล  (Alitta virens) ในจำนวนนี้เป็นสัตว์จำพวกมอลลัสก์ ประมาณ 10 ชนิด เช่น หอยมวนพลู (Screw turritella) หอยกะพง (Arcuatula senhousia)  หอยเสียบ หอยปากเป็ด (Lingula anatina) หอยแครง และหอยหลอด เป็นต้น

         พืชที่ขึ้นในพื้นที่ของดอนหอยหลอดนั้น พรรณไม้ส่วนใหญ่บริเวณป่าชายเลนจะเป็นโกงกางใบเล็ก (Rhizophora apiculata) และโกงกางใบใหญ่ (Rhizophora mucronata) ตามลำต้นและรากของต้นโกงกางจะมีสาหร่ายสีแดงเกาะอยู่ บริเวณพื้นโคลนแถบชายฝั่งจะพบ ไชยา โนแบคทีเรีย (สาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงิน) ได้ทั่วไป นอกจากนี้ในป่ายังพบพืชชนิดอื่น ๆ อีกมากมาย เช่น  โพทะเล (Thespesia populnea) แสมดำ (Avicennia officinalis) แสมขาว (Avicennia alba) พืชสกุลประสัก เป็นต้น

ประเภทการใช้ประโยชน์

      ดอนหอยหลอดเป็นกลไกทางธรรมชาติที่ช่วยกรองตะกอนจากแม่น้ำก่อนที่จะออกสู่ทะเล  เป็นแหล่งของสัตว์น้ำทางการประมงที่มีความหลากหลายมาก เช่น หอยหลอด หอยแครง และหอยสองฝาอื่น ๆ โดยเฉพาะหอยหลอด ที่เป็นสัตว์เศรษฐกิจที่มีชื่อเสียงมาก ทำรายได้ให้แก่ชุมชนในท้องถิ่นอย่างมาก  ดอนหอยหลอดยังมีความสำคัญทางด้านแหล่งศึกษาทางนิเวศวิทยาที่มีสภาพสมบูรณ์ ทั้งการค้นคว้าวิจัย ทดลอง และเก็บตัวอย่างเพื่อการศึกษาทางอนุกรมวิธาน  นิเวศวิทยา และวิวัฒนาการ