สถานที่ตั้ง

จังหวัด ลำพูน อำเภอ อำเภอแม่ทา ตำบล ทาปลาดุก 51140

ประเภทสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ

ภูเขา

สถานภาพ

- แหล่งธรรมชาติท้องถิ่น

ความสำคัญ/ลักษณะของสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ

สภาพพื้นที่เป็นป่าอุดมสมบูรณ์ เป็นแหล่งต้นน้ำ สามารถเดินทางโดยรถไฟมาลงที่สถานีรถไฟขุนตาน ซึ่งเป็นที่ตั้งอุโมงค์ขุนตาน อุโมงค์รถไฟที่ยาวที่สุดในประเทศไทย สร้างโดยชาวเยอรมัน ตามยอดเขาสูงของ อุทยานแห่งชาติดอยขุนตาล เป็นจุดเด่นที่เหมาะสำหรับการเดินศึกษาธรรมชาติ ชมทิวทัศน์ การพักค้างแรม เนื่องจากในสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 ดอยขุนตาลเป็นดอยยุทธศาสตร์ที่สำคัญ และมีการใช้พื้นที่ตามจุดเหล่านี้เป็นจุดยุทธศาสตร์ สำหรับการปฏิบัติการทางทหาร มีจุดยุทธศาสตร์อยู่ด้วยกัน 4 จุด ปัจจุบันรู้จักกันในนามของ ย.1 ย.2 ย.3 และ ย.4 ซึ่งย่อมาจากคำว่า จุดยุทธศาสตร์ที่ 1 – 4 นั้นเอง นอกจากนี้ยังมีแหล่งท่องเที่ยวอื่นๆ ด้วย

ตำนานความเชื่อ

-

ประวัติศาสตร์ และโบราณคดี

มีประวัติศาสตร์การสร้างทางรถไฟ และประวัติศาสตร์สมัยสงครามโลกครั้งที่สอง

ลักษณะปัจจัยแวดล้อมทางกายภาพ

ธรณีวิทยา    หินแปรเกรดต่ำ ประกอบด้วยหินควอร์ตโซเฟลด์สปาติกชีสต์ หินฟิลไลต์ หินควอร์ตไซต์และหินเชิร์ต
ลักษณะภูมิประเทศ    ดอยขุนตาล เป็นส่วนหนึ่งของทิวเขาผีปันน้ำ ซึ่งกั้นแบ่งระหว่างที่ราบลุ่มเชียงใหม่และที่ราบลุ่มลำปาง เป็นเทือกเขาสูงชันสลับซับซ้อน สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลางประมาณ 325-1,373 เมตร จุดสูงสุดในเขตอุทยานแห่งชาติได้แก่ ดอยขุนตาล มีที่ราบอยู่เพียงเล็กน้อยอยู่ทางด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ทิศตะวันตก และทิศตะวันออกเฉียงใต้ของอุทยานแห่งชาติ 
ดิน    ซึ่งมีสภาพดินเป็นกรวดหรือดินลูกรัง มีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ
น้ำ    เป็นแหล่งต้นน้ำส่วนหนึ่งของแม่น้ำปิงซึ่งอยู่ทางด้านตะวันตกของพื้นที่ และแม่น้ำวังซึ่งอยู่ทางด้านตะวันออกของเขตอุทยานแห่งชาติ ลำน้ำที่ไหลลงสู่แม่น้ำวังได้แก่ น้ำแม่ค่อม น้ำแม่ต๋ำ น้ำแม่ไพร เป็นต้น ส่วนที่ไหลลงสู่น้ำแม่ทาและออกสู่แม่น้ำปิงในที่สุด ได้แก่ ห้วยแม่ป่าข่า ห้วยแม่ยอนหวายหลวง ห้วยทุ่งไผ่ ห้วยสองท่า ห้วยแม่ โฮ่งห่าง เป็นต้น
ขยะ    ขยะส่วนมากเกิดจากการท่องเที่ยวและการเข้าค่ายของนักเรียน นักศึกษา ซึ่งการจัดการเป็นระบบการจัดการของอุทยานแห่งชาติ
ภูมิทัศน์    สภาพพื้นที่เป็นป่าอุดมสมบูรณ์ไปด้วยพันธุ์ไม้นานาชนิด เป็นแหล่งต้นน้ำลำธาร ซึ่งเป็นบรรยากาศที่เงียบสงบ และอุโมงค์ขุนตานซึ่งเป็นอุโมงค์รถไฟที่ยาวที่สุดในประเทศไทย สร้างโดยชาวเยอรมัน มีเนื้อที่ประมาณ 159,556.25 ไร่ หรือ 255.29 ตารางกิโลเมตร

ลักษณะปัจจัยแวดล้อมทางชีวภาพ

พืชพรรณ    สังคมพืช ประกอบไปด้วย ป่าดิบแล้ง ป่าดิบเขา ป่าสนเขา ป่าเต็งรัง และป่าเบญจพรรณ มีกล้วยไม้ที่เป็นพืช         หายาก ได้แก่ เอื้องสายปอยขุนตาล เป็นต้น
สัตว์ป่า    สัตว์ป่าที่อาศัยอยู่ในบริเวณนี้ประกอบด้วย เก้ง หมูป่า ชะมดแผงหางปล้อง อ้นเล็ก กระแตเหนือ กระรอกท้องแดง กระเล็นขนปลายหูสั้น กระจ้อน ค้างคาวขอบหูขาวกลาง หนูท้องขาว ไก่ป่า นกยางกรอกพันธุ์จีน นกยางไฟหัวน้ำตาล นกคุ่มอกลาย นกปากซ่อมหางพัด นกชายเลนน้ำจืด นกเด้าดิน นกเขาไฟ นกอีวาบตั๊กแตนนกบั้งรอกใหญ่ นกกระปูดใหญ่ นกเค้ากู่ นกแอ่นตาล นกกะเต็นน้อย นกจาบคาเล็ก นกตะขาบทุ่ง นกตีทอง นกเด้าลมเหลือง นกเขนน้อยปีกแถบขาว นกขมิ้นน้อยสวน นกเขียวก้านตองปีกสีฟ้า นกปรอดเหลืองหัวจุก นกไต่ไม้หน้าผากกำมะหยี่ นกกินปลีอกเหลือง จิ้งจกหางแบน กิ้งก่าบินปีกสีส้ม จิ้งเหลนหลากหลาย ตะกวด งูลายสอสวน งูเขียวหางไหม้ท้องเขียว คางคกบ้าน กบหนอง และอึ่งข้างดำ เป็นต้น

ประเภทการใช้ประโยชน์

มีการใช้ประโยชน์ในการเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศและเป็นแหล่งเรียนรู้ ศึกษาวิจัย 

สุนทรียภาพและการพัฒนาทางกายภาพ

สุนทรียภาพโดยรอบยังเป็นป่าที่มีความอุดมสมบูรณ์อยู่มาก และมีการพัฒนาทางกายภาพ เพื่อรองรับการท่องเที่ยวได้แก่ การพัฒนาบ้านพัก ถนนเข้าสู่พื้นที่แหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ ห้องน้ำ ห้องสุขา และศูนย์บริการนักท่องเที่ยว

โครงการพัฒนา

มีการพัฒนาเส้นทางรถไฟสายภาคเหนือ
เริ่มก่อสร้าง เมื่อ พ.ศ. 2450 แล้วเสร็จ พ.ศ. 2461 โดยการรถไฟหลวงแห่งกรุงสยาม ที่มีพลเอกพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุรฉัตรไชยาการ กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธินเป็นผู้บัญชาการ และมีนายช่างชาวเยอรมันชื่อ เอมิล ไอเซนโฮเฟอร์ เป็นผู้ควบคุมการก่อสร้างทั้งหมด ใช้เวลาสร้างทั้งหมด 11 ปี

สิ่งก่อสร้างและสิ่งอำนวยความสะดวก

มีการสร้างสิ่งอำนวยความสะดวกเพื่อรองรับการท่องเที่ยว ได้แก่ศูนย์บริการการท่องเที่ยว ลานจอดรถ ห้องน้ำ ห้องสุขา บ้านพัก และค่ายลูกเสือ